หัวใจสำคัญของการปลูกข้าวคือเมล็ดพันธุ์ ถ้าเมล็ดพันธุ์ดีได้มาตรฐาน ก็จะให้ผลผลิตข้าวสูงและมีคุณภาพ เมื่อนำไปจำหน่ายก็ได้ราคาดี หรือแม้แต่การเข้าสู่โครงการรับจำนำข้าวก็ได้ราคาที่ดีเช่นเดียวกัน แต่การทำนาของชาวนายุคปัจจุบันส่วนใหญ่ยังไม่เห็นถึงความสำคัญของการใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดี เป็นผลให้ข้าวคุณภาพต่ำ มิหนำซ้ำยังเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ต้นทุนการผลิตมีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง
จากปัญหาการขาดแคลนเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ดีมีคุณภาพ เป็นปัญหาใหญ่ของชาวนา ไทยที่มีมาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งในแต่ละปีชาวนา มีความต้องการเมล็ดพันธุ์ข้าวเพื่อการเพาะปลูกประมาณ 1 ล้านตัน ขณะที่หน่วยงานหลัก อย่างกรมการข้าว สามารถผลิตได้เพียงปีละ ไม่เกิน 1 แสนตัน จึงจำเป็นต้องอาศัยสถาบัน เกษตรกรที่เข้มแข็งเป็นเครือข่ายในการผลิต และกระจายเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพสู่พี่น้องชาวนาให้เพียงพอและทั่วถึงมากขึ้น ทั้งนี้ กรมส่งเสริมสหกรณ์ ในฐานะผู้ดูแล แนะนำ ส่งเสริมสหกรณ์ที่มีสมาชิกเครือข่ายจำนวนมาก จึงเข้ามามีบทบาทในการส่งเสริมสนับสนุนให้สหกรณ์เป็นผู้ผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดี เพื่อรองรับความต้องการที่เพิ่มขึ้น
ซึ่งขณะนี้มีสหกรณ์ดำเนินธุรกิจผลิตและจำหน่ายเมล็ดพันธุ์เข้าร่วมโครงการกับกรมรวม 68 สหกรณ์ ในพื้นที่ 38 จังหวัด กระจายอยู่ตามภาคต่างๆ ซึ่งสหกรณ์เหล่านี้มีการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว รวมแล้วประมาณ 30,000 ตันต่อปี ซึ่งจะเหลือเมล็ดพันธุ์ข้าวดีมีคุณภาพ ประมาณ 28,000 ตันต่อปี เพื่อจำหน่ายให้กับสมาชิกสหกรณ์และเกษตรกร
ในบรรดาสหกรณ์ที่ดำเนินธุรกิจผลิตและจำหน่ายเมล็ดพันธุ์ข้าว สหกรณ์นิคมสวรรคโลก จำกัด และสหกรณ์นิคมหนองบัว พัฒนา จำกัด ได้ผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวเปลือกจำหน่ายปีละประมาณ 4,000 ตัน จำหน่ายให้กับสหกรณ์ กลุ่มเกษตรกร องค์กรเกษตรกร และเกษตรกรทั่วไป โดยได้รับการสนับสนุนจากกองทุนปรับโครงสร้างการผลิตภาคเกษตรเพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขัน ดำเนินงานโครงการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดีของสหกรณ์ ปี 2555/2556 จำหน่าย ได้ถึง 76,074,900 บาท
สมชาย วัฒนผลินธร สหกรณ์จังหวัด สุโขทัย เล่าว่า สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร (สศก.) กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ดำเนินงานโครงการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดีของสหกรณ์ เพื่อเพิ่มขีดความสามารถการแข่งขันสู่สากล ซึ่งโครงการฯ ดังกล่าวมีเป้าหมายดำเนินงานในสหกรณ์ 3 แห่ง ได้แก่สหกรณ์การเกษตรพรหมพิราม จำกัด จ.พิษณุโลก สหกรณ์นิคมสวรรคโลก จำกัด จ.สุโขทัย และสหกรณ์การเกษตรเมืองพิจิตร จำกัด จ.พิจิตร ซึ่งกองทุนปรับโครงสร้างการ ผลิตภาคเกษตรเพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแข่งขันได้สนับสนุนงบประมาณ 55.880 ล้านบาท เป็นเงินจ่ายขาด 8.714 ล้านบาท และเงินยืมปลอดดอกเบี้ย 47.166 ล้านบาท ระยะเวลาโครงการ 6 ปี (เริ่มดำเนินการ ตั้งแต่ปี 2555) ซึ่งมีกรมส่งเสริมสหกรณ์เป็น หน่วยงานหลักในการรับผิดชอบ
ด้าน วิภา มีทรัพย์ ผอ.กลุ่มส่งเสริมและพัฒนาสหกรณ์ ซึ่งเป็นผู้รับผิดชอบในพื้นที่จังหวัดสุโขทัย กล่าวว่า ได้ติดตามการดำเนินโครงการ พบว่ามีการซื้อขายและมียอด สั่งจองอย่างต่อเนื่องจากสหกรณ์การเกษตรที่เป็นเครือข่ายในจังหวัด รวมถึงสหกรณ์นอกจังหวัด และร้านค้าที่เป็นเครือข่ายร้านค้า ทั่วไป ตลอดจนเกษตรกร เนื่องจากมีความเชื่อมั่นในมาตรฐานการผลิต เมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดี ไม่มีพันธุ์ปน เปอร์เซ็นต์ความงอกสูง และที่สำคัญคือราคาจำหน่ายถูกกว่าราคาเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ขายในท้องตลาด นอกจากนี้ ยังได้สอบถามเกษตรกรสมาชิกสหกรณ์ที่เป็นผู้ทำแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว พบว่าส่วน ใหญ่มีความพึงพอใจต่อโครงการฯ เป็นอย่าง มาก เพราะได้รับความรู้และทักษะเพิ่มขึ้น ได้นำเมล็ดพันธุ์ดีมาเพาะปลูก ให้ผลผลิตเฉลี่ย ต่อไร่สูงขึ้น และราคาที่ขายได้สูงกว่าราคาข้าว เปลือกทั่วไป แสดงถึงความยั่งยืนในการผลิต เมล็ดข้าวของสหกรณ์ ทั้งนี้มีกำหนดลงพื้นที่เพื่อประเมินผลการดำเนินโครงการฯ ในช่วงเดือนมิถุนายน 2556
"สำนักงานสหกรณ์จังหวัดสุโขทัย ได้ติดตามการดำเนินการโครงการทั้ง 2 โครงการ พบว่า สหกรณ์นิคมสวรรคโลก จำหน่ายเมล็ดพันธุ์ที่ผ่านมาตรฐานหลังการปรับปรุงสภาพ จำนวน 1,510.70 ตัน เป็นเงิน 33,235,400 บาท และสหกรณ์นิคมหนองบัว พัฒนา จำกัด จำนวน 1,947.25 ตัน เป็นเงิน 42,839,500 บาท รวม 3,457.95 ตัน เป็นเงิน 76,074,900 บาท ทั้งนี้ 2 สหกรณ์มีการซื้อ-ขายอย่างต่อเนื่องจากสมาชิกสหกรณ์ สหกรณที่เป็นเครือข่ายในจังหวัด นอกจังหวัด ร้านค้าที่เป็นเครือข่าย ร้านค้าทั่วไป เกษตรกร และบุคคลทั่วไป เนื่องจากมีความเชื่อมั่นในมาตรฐานการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวคุณภาพดี เปอร์เซ็นต์ความงอกสูง และที่สำคัญราคาจำหน่ายถูกกว่าราคาเมล็ดพันธุ์ที่จำหน่ายในท้องตลาด"
การที่เกษตรกรได้นำเมล็ดพันธุ์ข้าวที่ดีมาเพาะปลูก ทำให้ได้ผลผลิตเฉลี่ยต่อไร่สูง และเมื่อขายก็ได้ราคาที่สูงกว่าราคา ข้าวเปลือกทั่วไป อันแสดงถึงความยั่งยืนในการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวของสหกรณ์