เป็นที่ทราบกันดีว่า การทำนาแต่ละครั้งต้องใช้ทุนจำนวนไม่น้อย ถ้าขายในราคาต่ำก็จะได้กำไรน้อยหรืออาจขาดทุนได้ ทั้งนี้ ตัวแปรที่จะทำให้ชาวนาได้กำไรมากหรือน้อยนั่นก็คือ ต้นทุนการผลิตŽ ด้วยเหตุนี้เองเกษตรกรจึงจำเป็นต้องหาวิธีการลดต้นทุนการผลิตข้าวให้ได้มากที่สุดเพื่อให้ได้กำไรมากที่สุด ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้จัดทำโครงการหมู่บ้านชุมชนต้นแบบการลดต้นทุนการผลิตข้าวขึ้น ซึ่งก็ได้รับผลตอบรับดีจึงทำให้เร่งขยายโครงการฯ เพ่มขึ้นอีก
นายชวลิต ชูขจร ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กล่าวว่า เพื่อให้เกษตรกรมีรายได้จากการทำเกษตรกรรมเพิ่มขึ้น กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้แต่งตั้งคณะกรรมการ และคณะทำงานจัดทำมาตรการลดต้นทุนการผลิต ดำเนินการในเรื่องของการลดต้นทุนเพื่อ ช่วยเหลือเกษตรกร โดยในเรื่องข้าวได้จัดทำโครงการหมู่บ้านชุมชนต้นแบบการลดต้นทุนการผลิตข้าวในปี 2555 ใช้เงินจากกองทุน FTA หรือกองทุนช่วยเหลือเพื่อการปรับตัวของ ภาคการผลิตดำเนินการในพื้นที่ 6 จังหวัด ได้แก่ สุรินทร์, อำนาจเจริญ, อุดรธานี, อ่างทอง, นครสวรรค์ และนครศรีธรรมราช ซึ่งได้มีการแนะนำและให้ความรู้แก่เกษตรกรเพื่อลดต้นทุน การผลิตข้าว อาทิ การใช้เมล็ดพันธุ์ดีจากแหล่งที่เชื่อถือได้ อัตราการใช้เมล็ดพันธุ์ วิธีการปลูก การปรับปรุงบำรุงดิน การเตรียมดินให้ถูกวิธีโดยการใช้เครื่องไถพรวนแบบจอบหมุนและขลุบหมุน เพื่อลดต้นทุนการไถพรวน ตลอดจนแนะนำวิธีการป้องกันกำจัดศัตรูพืชโดยวิธีผสมผสานและการใช้ปุ๋ยเคมีในอัตราที่เหมาะสม
ผลการดำเนินงานสามารถเพิ่มผลผลิตและลดต้นทุนในแปลงเรียนรู้และแปลงส่งเสริม ของเกษตรกร ในโครงการเทียบกับเกษตรกรนอกโครงการได้เป็นอย่างดียิ่ง โดยเกษตรกร ที่เข้าร่วมโครงการในจังหวัดสุรินทร์ อำนาจเจริญ และอุดรธานี ผลผลิตในแปลงเรียนรู้เพิ่ม ขึ้นร้อยละ 16 สามารถทำให้ต้นทุนลดลงได้ร้อยละ 11.5 และผลผลิตในแปลงส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 68 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 3 เกษตรกรในจังหวัดอ่างทองและนครสวรรค์ ผลผลิตในแปลงเรียนรู้เพิ่มขึ้นร้อยละ 17 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 28 และผลผลิตในแปลง ส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 3 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 15 ส่วนที่จังหวัดนครศรีธรรมราช ผลผลิต ในแปลงส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 9 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 24
ขณะเดียวกันในปี 2555 กรมการข้าวได้ดำเนินโครงการหมู่บ้านชุมชนต้นแบบการลดต้นทุนการผลิตข้าว รับผิดชอบในพื้นที่เพิ่มเติมอีก 20 จังหวัด ขณะนี้สามารถสรุปผลการดำเนินงานได้รวม 7 จังหวัด ได้แก่ กาฬสินธุ์, ลพบุรี, สระบุรี, เชียงราย, กำแพงเพชร, ลำพูน และพิษณุโลก โดยที่จังหวัดกาฬสินธุ์ ผลผลิตในแปลงเรียนรู้เพิ่มขึ้นร้อยละ 12 ทำให้ ต้นทุนลดลงร้อยละ 15 และผลผลิตในแปลงส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 12 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 14 จังหวัดลพบุรี และสระบุรี ผลผลิตในแปลงเรียนรู้เพิ่มขึ้นร้อยละ 8 ทำให้ต้นทุน ลดลงร้อยละ 8 และผลผลิตในแปลงส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 9 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 18 และในส่วนจังหวัดเชียงราย, กำแพงเพชร, ลำพูน และพิษณุโลก ผลผลิตในแปลงเรียนรู้เพิ่มขึ้นร้อยละ 21 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 3 และผลผลิตในแปลงส่งเสริมเพิ่มขึ้นร้อยละ 12 ทำให้ต้นทุนลดลงร้อยละ 5 นอกจากนี้ ยังได้จัดทำกิจกรรมรณรงค์การลดต้นทุนการผลิต ข้าวในพื้นที่เป้าหมาย 20 จังหวัด เพื่อขยายผลการปฏิบัติไปสู่เกษตรกรรายอื่นตามแนวทาง การลดต้นทุนการผลิต ซึ่งในปี 2557 ได้กำหนดพื้นที่ต้นแบบไว้ 20 ไร่ พื้นที่ขยายผล 300 ไร่ต่อจังหวัด จะทำในพื้นที่ศูนย์ข้าวชุมชน โดยอาสาสมัครแปลงต้นแบบและแปลงขยายผล จะเรียนรู้พร้อมกันผ่านแปลงต้นแบบ